Ριζίτικα τραγούδια
Μέχρι το Σεπτέμβριο του 1971, οπότε κυκλοφόρησε ο δίσκος 'Ριζίτικα', ο Νίκος Ξυλούρης, ο Ανωγειανός λυράρης που μέχρι τότε γνώριζαν μόνο η Κρήτη και όσοι άκουγαν τέτοιου είδους τραγούδια, κατέκτησε την πανελλήνια αναγνωρισιμότητα κι αναγορεύτηκε ως ο κύριος εκφραστής των συναισθημάτων του λαού μας στα δύσκολα και σκοτεινά χρόνια της δικτατορίας.
Οπότε θα έπρεπε να θεωρείται ελλιπές από μέρους μας να μην πούμε και δυο λόγια για τα ριζίτικα τραγούδια, τα παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης τα οποία τόσο πετυχημένα ερμηνεύτηκαν από τον Ξυλούρη...
Αγρίμια κι΄αγριμάκια μου, λάφια μου ΄μερωμένα
πέστε μου πού 'ν οι τόποι σας και πού ' ν τα γονικά σας;
-Γκρεμνά 'ν εμάς οι τόποι μας λέσκες τα γονικά μας
(σ)τα σπηλιαράκια του βουνού είναι η κατοικιά μας...
—Παραδοσιακό ριζίτικο
Τα ριζίτικα τραγούδια ανήκουν κυρίως στη Δυτική Κρήτη. Ωστόσο, είναι διαδεδομένα και στην Κεντρική Κρήτη.
Ρίζες, είναι οι υπώρειες και τα ριζίτικα τραγουδιούνται στα χωριά που βρίσκονται στους πρόποδες των ορέων. Από τις ρίζες των βουνών έλαβαν την ονομασία τους και τα τραγούδια: και από τον Ψηλορείτη (Ίδη) και τη Δίκτη, αλλά κυρίως τα Λευκά Όρη του Ν. Χανίων. Εξάλλου, υπάρχουν άλλες δύο απόψεις για την ονομασία "ριζίτικα": η μια δέχεται ότι πήραν το όνομά τους από την αρχαία Ριζηνία (Μεσκλά) και η άλλη διαπιστώνει, πως όπως π.χ. για άλλες κατηγορίες τραγουδιών υπάρχουν οι όροι "ανατολίτικα", "Μοραΐτικα" κλπ., έτσι αναλόγως τα τραγούδια της ρίζας, των προγόνων, της γενιάς, τα ονόμασε ο λαός Ριζίτικα.
Τα τραγούδια αυτά έχουν μακρά παράδοση και καλύπτουν πολλούς τομείς της έκφρασης του λαού, όπως τραγούδια της τάβλας (του τραπεζιού), της στράτας (εν πορεία), ενώ λέγονται επίσης στους γάμους, στις γιορτές και στις βαπτίσεις, όπως και σε περιπτώσεις γλεντιού. Η θεματολογία τους είναι ηρωικά - επαναστατικά κατά των κατακτητών, ιστορικά, αφηγηματικά, της ξενιτιάς, θρησκευτικά, αλληγορικά, της αγάπης, ποιμενικά κλπ. Η μουσική τους είναι σοβαρή και με στοιχεία πόνου.
Τα ριζίτικα τραγούδια δε χορεύονται. Τραγουδιούνται σε 32 μελωδίες, ή ομαδικά - χορωδιακά, ή αρχικά άδεται ένα ημιστίχιο από έναν τραγουδιστή και κατόπιν αυτό επαναλαμβάνεται χορωδιακά από την παρέα (καθ' υπακοήν και κατ' αντιφώνησιν), ενώ αρκετά ριζίτικα είναι ιδιόμελα με δικές τους μελωδίες. Δεν υπάρχει πάντα ομοιοκαταληξία, ο στίχος δεν είναι πάντα δεκαπεντασύλλαβος αν και αυτός υπερέχει στατιστικά. Τα ριζίτικα τραγούδια σπάνια συνοδεύονται στις παρέες με λαούτο, βιολί ή λύρα εν αντιθέσει με τις κοινωνικές εκδηλώσεις και τα κέντρα κρητικής μουσικής. Οι παρέες πριν και μετά από τα ριζίτικα τραγουδούν σε αργό ρυθμό μελωδικούς σκοπούς του χανιώτικου συρτού με μαντινάδες.
Ένα από τα αρχαιότερα ριζίτικα είναι το "κρούσος της Αντριανούπολης" που μαρτυρά τη στενή σχέση των Κρητών με τους βόρειους Έλληνες:
Τα χελιδόνια τση Βλαχιάς και τα πουλιά τση Δύσης
Κλαίσιν αργά, κλαίσιν ταχιά, κλαίσιν το μεσημέρι,
Κλαίσιν την Αντριανούπολη τη βαροκουρσεμένη,
Όπου την εκουρσεύανε τσι τρεις γιορτές του χρόνου:
Τω Χριστουγέννω για κερί και τω Βαγιώ για βάγια,
Και την ημέρα τση Λαμπρής για το Χριστός Ανέστη.
Το πιο γνωστό ριζίτικο τραγούδι είναι η "Ξαστεριά". Το θέμα του τραγουδιού ξεκίνησε από μια οικογενειακή υπόθεση ζωοκλοπής μετά φόνου: κάποιοι σκότωσαν τον βοσκό Νικόλα Γιάνναρη για να κλέψουν τα ζώα. Ο ιδιοκτήτης του κοπαδιού, περιμένοντας να έρθει ο Φλεβάρης (να Φλεβαρίσει) ώστε να ανοίξουν οι δρόμοι, να κατέβει από την κορφή του βουνού στο οροπέδιο του Ομαλού, να πάρει εκδίκηση για το βοσκό του, τραγούδησε:
Πότες θα κάμει ξεστεριά πότες θα Φλεβαρίσει
να πάρω το τουφέκι μου την όμορφη πατρόνα
να κατεβώ στον Ομαλό στη στράτα τω Μουσούρω...
Το τραγούδι "Πότε θα κάμει ξαστεριά" με την πάροδο των δεκαετιών από οικογενειακό τραγούδι έγινε επαναστατικό και τραγουδήθηκε σε διαφορετικές παραλλαγές ανάλογα με την κάθε εποχή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου